«O Ciprianillo»
Xan de Deza, bon labrego,
que deixaches tanta sona
nas Castillas,
onde, manso boi galego,
fuche a gala, a flor e a tona
das cuadrillas.
Man de ferro, brazo forte,
fouce de ouro a máis lucida,
rei da sega,
que sen medo algún da morte
te afanaches toda a vida
na refrega.
Xornaleiro que aforraches
máis que toda a freguesía
traballando;
que de teu a ter chegaches
unha terra regantía,
carro e gando.
Triste paria, que por termo
dun vivir curvado e combo
sobre a eixada,
tópaste hoxe pobre e enfermo
e a pedir cun fol ao lombo
pola estrada.
Conta, conta, Xan de Deza,
cómo foi o te ir quedando
tan esguío,
e perder tanta riqueza
adiquirida suando
fío a fío.
Cóntame, Xan, que che pasa
pra, despois de ter mercado
casa e hortas,
vender hortas, vender casa
e andar hoxe atravesado
polas portas.
Hai quen di que non sei cando
non sei quen falouche á orella
-¡cousa estrana!-
dun libro de contrabando
escrito na fala vella
castellana.
Entre as follas revesgadas
dese libro danse señas
de tesouros
e riquezas enterradas
pé dos ríos e das breñas
polos mouros.
quen as busque, tras de lelo,
moedas topa conservadas
dos reis de antes,
peites de ouro pró cabelo
e arcas fondas cuguladas
de diamantes.
Ao saberes tal notiza
maxinaches do planeta
seres dono,
e roído da cobiza
dende entón nin paz completa
tes, nin sono.
Pra co libro te faceres
traballaches cal ferido
dunha espora,
fuches rico antes de o leres,
máis agora que o tes lido,
¿que es agora?
¡Pobre Xan, que desengano!
Cantas terras rexistraches
cos teus ollos
rexistráchelas en vano:
¡o tesouro que atopaches
foi de piollos!
Non a ti; do que che pasa
culpo ao fisco, ao ruín goberno,
Xan de Deza;
ese lobo que te arrasa,
que ter fai meter no inferno
de cabeza.
Mais os fados teus adversos
outros foran se o mitrado,
por seu brillo,
como condena os meus versos
condenara o condenado
Ciprianillo.
Olla, Xan: pra esas tristuras
que te afogan, pra esas dores
hai recetas.
Dos magos deixa as lecturas,
le os galegos escritores
e poetas.
Non máis soñes, bon labrego,
non máis soñes montes de ouro
nin moreas.
Teu mellor libro é o galego,
teu gran tesouro o tesouro
das ideas.
Cando consultes Murguía,
Paz, Pondal, Añón e Lamas
e no bico
as cancións de Rosalía
teñas sempre, que tanto amas,
¡serás rico!
Serás rico, Xan de Deza,
mal que pese á gorxa rouca
dalgún frade;
que no mundo a mor riqueza
é a virtude -cunha pouca
liberdade-.
Se eses nomes soletreas,
recobrar podrás dun tombo
casa e hortas,
e de pan túas tullas cheas,
non irás cun fol ao lombo
polas portas.
Eses nomes tén virtude:
son estrelas de fagueiro
doce brillo,
que dan bens e dan saúde:
¡son a Patria, o verdadeiro
Ciprianillo!
Curros Enríquez
